Απλά, γήινα πράγματα, ταπεινά και αδιάφορα για τους πολλούς. Απαραίτητα όμως στους χαλεπούς καιρούς μας.
1. Δείτε με ένα κλικ την πλήρη λίστα όλων των άρθρων του blog.
2. Διαβάστε μια εργασία σε εξέλιξη: Τη μετάφραση στα ελληνικά του κορυφαίου έργου της γεωργικής βιβλιογραφίας "Μια γεωργική διαθήκη" του sir Albert Howard.
3. Επίσης, κατεβάστε με ένα κλικ επιλεγμένα άρθρα σε μορφή PDF.
(Η μικρή συμβολή μου στη Γιορτή της Γυναίκας)
Πρέπει να ήταν αρχές καλοκαιριού. Μόλις είχα τελειώσει το γυμνάσιο και εκείνη τη μέρα η οικογένεια μετακόμιζε από τη Λαμία στη Στυλίδα κι εγώ έφευγα για σπουδές στην Αθήνα. Ένα φορτηγό ήταν σταματημένο στο στενό μπροστά στο σπίτι και δύο εργάτες φόρτωναν έπιπλα και πακέτα. Πλησίαζε μεσημέρι όταν βγήκα στη βεράντα με την πέτρινη σκάλα και την είδα. Στεκόταν απέναντι στη βεράντα του δικού της σπιτιού και με κοίταζε, όπως έκανε κάθε μέρα. Αλλά αυτή τη φορά για πρώτη φορά μου έγνεψε δείχνοντάς μου τη γωνία πίσω από τον μαντρότοιχο του σπιτιού της.
Ήταν δεκαεπτά χρονών κι εγώ δεκαοκτώ. Την έβλεπα να φεύγει τα πρωινά για το Γυμνάσιο Θηλέων φορώντας την μπλε ποδιά της με τον κάτασπρο γιακά. Τα σπίτια μας ήταν αντικρυστά – μεσολαβούσε μόνο το στενό που κατέβαινε από την οδό Εκκλησιών. Φρόντιζα να αναχωρώ κι εγώ για το σχολείο την ίδια ώρα, αλλά δεν μιλούσαμε ποτέ. Α, τα ήθη της εποχής, ο αυστηρός μπαμπάς, τι θα πει ο κόσμος, η νεανική δειλία μας… Την ακολουθούσα από μακριά καθώς διασχίζαμε τον τεράστιο ακάλυπτο χώρο στο κέντρο του οικοδομικού τετραγώνου. Λίγο πριν πάρει το δρόμο για το σχολείο της γύριζε και μου χαμογελούσε.
Τα μεσημέρια πάλι, μετά το φαγητό, κλεινόταν στο δωμάτιό της για να διαβάσει κι άπλωνε τα βιβλία και τα τετράδιά της σ’ ένα τραπεζάκι μπροστά στο παράθυρο. Όταν ο καιρός ήταν καλός, έβγαινα κι εγώ να διαβάσω στη βεράντα και την έβλεπα να με κοιτάζει μέσα από την αντανάκλαση στο τζάμι του ανοιχτού παραθύρου της. Δεν είχαμε μιλήσει ποτέ, αλλά με τον καιρό είχαμε στήσει μια δική μας κοινή ζωή, ένα μυστικό κώδικα που μόνο εμείς οι δύο γνωρίζαμε. Ήξερα πως με περίμενε κάθε μέρα χωρίς να ζητάει τίποτα, χωρίς να περιμένει τίποτα, παρά μόνο ένα φευγαλέο χαμόγελο. Ήταν, θυμάμαι, ένα πολύ όμορφο κορίτσι. Κόρη δημοσίου υπαλλήλου – νομίζω ο μπαμπάς της δούλευε στη Νομαρχία – και είχε δύο ή τρία αδέρφια. Αλλά αυτά ήταν όλα όσα γνώριζα για εκείνη. Ποτέ δεν έμαθα τα όνειρά της, τα σχέδιά της, και ούτε ποτέ έμαθα τι απέγινε. Ένα πρόσωπο που ποτέ δεν γνώρισα πραγματικά, αλλά κάθε φορά που την έβλεπα μου ξεσήκωνε κύματα τρυφερότητας. Ήταν έρωτας; Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να μάθω όλο το φάσμα του ερωτικού πάθους, όλο το καμίνι που φτιάχνει ή καταστρέφει την ανδρική ψυχή. Αλλά εκείνο το κορίτσι της Λαμίας μου δίδαξε τη φωτεινή πλευρά του έρωτα, την ανεξήγητη έλξη πέρα από τον πόθο και την προσδοκία σαρκικής ανταμοιβής. Ίσως ήταν ο ρομαντισμός δύο εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα βιβλία που διαβάζαμε, οι ιστορίες που ακούγαμε. Τα χρόνια που ακολούθησαν τη σκέφτηκα πολλές φορές, όμορφη, χαμογελαστή, δεκαεπτά χρονών για πάντα. Όσο κι αν προσπάθησα να τη φανταστώ στις επόμενες φάσεις της ζωής της, έμενε πάντα μακρινή, φευγαλέα, ανέγγιχτη από ευθύνες, ασχήμιες ή αρρώστιες. Ακόμα και σήμερα, όταν τη φέρνω στο νου μου θυμάμαι τους στίχους του ποιητή:
Είχε δυό μάτια γαλανά θυμάμαι
Κι είχε ένα στόμα τόσο κρεμεζί,
Παράξενο δεν είναι που λυπάμαι
Μη ξέροντας αν πέθανε ή αν ζει;
Η Λαμία εκείνου του καιρού ήταν στα μάτια μου μια μαγική πόλη. Αρχοντική, νωθρή, σίγουρη για τον εαυτό της, μια πλούσια και πολιτισμένη επαρχιώτισσα. Έβγαινε αργά και οδυνηρά από τον Εμφύλιο και προσπαθούσε μάταια να κρύψει τα σημάδια της αχρείαστης και αδικαιολόγητης πολιτικής κόλασης των προηγούμενων χρόνων. Ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έδειξαν οι συμμαθητές μου ήταν το σπίτι του Άρη Βελουχιώτη στην πλατεία Ελευθερίας, απέναντι από τη Μητρόπολη και τη Νομαρχία. Και εκεί, στο υπόγειο της Νομαρχίας ήταν η Δημοτική Βιβλιοθήκη, όπου καταφεύγαμε μερικοί τα απογεύματα. Άλλοτε πάλι μπαίναμε κρυφά, για να μη μας δει ο γυμνασιάρχης, στα σινεμά της πλατείας, το Rex και το Titania, για να δούμε τα “Τέσσερα φτερά” ή κάποιο καουμπόικο. Και λίγο πιο κάτω η πλατεία Λαού με τις ψησταριές και τα παλαιικά καφενεία της κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια, με τα παμπάλαια, χαμηλά κτίρια με κάθε λογής μαγαζιά στα γύρω στενά δρομάκια, ήταν η πύλη που μας γύριζε πίσω στο χρόνο, όταν η Λαμία ήταν ακόμα το Ζητούνι, η πρωτεύουσα της οθωμανικής κεντρικής Ελλάδας.
Και τα μάγια της Λαμίας δεν τελείωναν για τα εφηβικά μου μάτια. Ανηφόριζα με την παρέα μου στην πλατεία Διάκου με τα παλιά κομψά αρχοντικά – ζωγραφισμένα ταβάνια από ξεχασμένους μαστόρους, σκάλες και εσωτερικά κουφώματα από μαόνι – και από κει ανεβαίναμε στο λόφο του Άγιου Λουκά για να περπατήσουμε ανάμεσα στα πεύκα και να απαγγείλουμε ποιήματα βλέποντας τον κάμπο να απλώνεται μπροστά μας και μακριά στα ανατολικά μια υποψία θάλασσας. Αλλά σε κανένα δεν είχα πει το μικρό μυστικό μου για το κορίτσι του απέναντι σπιτιού που περίμενε υπομονητικά να με δει κάθε μέρα. Ήταν οι μέρες του δικού μου προσωπικού Ροδόκηπου, της δικής μου χρυσής εποχής, όταν όλα μου φαίνονταν δυνατά, όταν το μέλλον ήταν όλο υποσχέσεις. Χρόνια αργότερα, όταν ανακάλυψα τον Ροδόκηπο του T.S. Eliot στα "Τέσσερα Κουαρτέτα" του, η μυστική του νοσταλγία δεν μου ήταν ξένη:
Αυτό που θα μπορούσε να έχει υπάρξει είναι μια αφαίρεση
Που παραμένει αέναη δυνατότητα
Μόνο σ’ έναν κόσμο από εικασίες
Αυτό που θα μπορούσε να έχει υπάρξει κι αυτό που υπάρχει
Δείχνουν ένα τέλος, που είναι
πάντοτε παρόν
Βήματα ηχούν στη μνήμη
Στο μονοπάτι που δεν πήραμε
Μπροστά στη θύρα που ποτέ δεν την ανοίξαμε
Προς τον ροδόκηπο
Έτσι, λοιπόν, εκείνο το μακρινό καλοκαίρι της μετακόμισης την είδα να κατεβαίνει τη σκάλα, να διασχίζει την αυλή με την κληματαριά, να βγαίνει στο στενό και την ακολούθησα. Με περίμενε πίσω από τη γωνία του μαντρότοιχου, που ψηλός όπως ήταν μας προστάτευε από αδιάκριτα βλέμματα. Δεν φορούσε τη μαθητική ποδιά της και τότε συνειδητοποίησα πως δεν ήταν πια μια έφηβος, αλλά μια νεαρή κομψή γυναίκα. Με κοίταξε χαμογελώντας και μου έπιασε τα χέρια.
“Φεύγεις”, μου είπε, “και δεν θα έχουμε την ευκαιρία ούτε καν να γνωριστούμε”. Κάτι πήγα να πω, αλλά τα λόγια δεν έβγαιναν από το στόμα μου. Ένα πνίξιμο ανέβαινε μέσα μου και δεν μπορούσα να ανασάνω. Ήταν ένα αίσθημα παντοτινής απώλειας, κάτι σαν φευγαλέα ματιά σ’ ένα κόσμο όπου δεν ανήκα. “Θέλω να ξέρεις”, είπε και τα μάτια της γέμισαν με δάκρυα, “πως δεν θα σε ξεχάσω ποτέ”. Πλησίασε, με φίλησε απαλά στα χείλη κι ύστερα γύρισε κι έφυγε με γρήγορα βήματα.
Δεν την ξανά ’δα ποτέ.
Μεγάλες συζητήσεις έγιναν τον τελευταίο καιρό και αμέτρητα φωτόνια ξοδεύτηκαν σε οθόνες για το βιβλίο "Η Μεγάλη Επανεκκίνηση" του καθηγητή Κλάους Σβάμπ, προέδρου του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) του Νταβός. Είδαμε ακόμα και τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να το μοστράρει σε πρώτο πλάνο πάνω στο γραφείο του, γεμάτος περηφάνεια που το διάβασε(;) Μα τί λέει τελοσπάντων αυτό το βιβλίο; Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο κ. Σβαμπ ζητάει να ξεκινήσει αμέσως η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (πέρασαν κιόλας τρεις;) που θα λύσει άπαξ και διαπαντός όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας συνενώνοντας τη φυσική και βιολογική διάσταση του ανθρώπου με την αναδυόμενη ψηφιακή τεχνολογία. Χαρακτηριστικά, δήλωνε στο Συμβούλιο Παγκοσμίων Υποθέσεων του Σικάγου: "Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα οδηγήσει σε μια σύντηξη της φυσικής, ψηφιακής και βιολογικής μας ταυτότητας". Και τα ίδια επαναλαμβάνει κάθε τόσο σε βιβλία, διαλέξεις και δηλώσεις του.
Ουσιαστικά, χωρίς να το λέει ρητά, ο καλός καθηγητής σημαιοφορεί για την έλευση του τρανσουμανισμού και του μετανθρώπου. Δηλαδή για την αλλαγή της φύσης του ανθρώπου με τη χρήση της ιατρικής, φαρμακευτικής και ψηφιακής τεχνολογίας και την υποκατάσταση του ανθρώπου από κάποιο επόμενο είδος, τον μετάνθρωπο. Με δεδομένη την αθρόα, ολόψυχη και τακτική συμμετοχή της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής ελίτ στο Φόρουμ του Νταβός και το κύρος του Κλάους Σβαμπ στα μάτια ημιμαθών ή και ολότελα αμαθών πολιτικών και επιχειρηματιών, η εκ πρώτης όψεως εξωφρενική αυτή πρόταση παίρνει τις διαστάσεις μιας σοβαρής πολιτικής ιδεολογίας των ελίτ και ενός εφικτού πολιτικού οράματος: "Αφού οι άνθρωποι είναι απρόβλεπτοι και ανυπότακτοι, ας τους αλλάξουμε τη φύση ώστε να ακολουθούν υπάκουα τη δική μας καθοδήγηση σε ένα μέλλον που εμείς πλάθουμε κατά τα συμφέροντα και τις επιθυμίες μας". Μάλιστα, ο στενός συνεργάτης του Κλάους Σβαμπ, ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι, δηλώνει ευθαρσώς: "Man is a hackable animal" (Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που μπορεί να χακαριστεί). Η πρώτη πρόβα για την επιβολή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης έγινε ήδη με την "πανδημία" του κορονοϊού, όπως έχει δημόσια παραδεχτεί ο Κλάους Σβαμπ.
Θυμάστε εκείνο το παλιό διαφημιστικό σλόγκαν: "Διαλέγει πριν από σας για σας"; Ε λοιπόν, κάποιοι πολιτικά και οικονομικά ισχυροί άνθρωποι (πολύ, πάρα πολύ ισχυροί) έχουν αρχίσει να διαλέγουν για σας ένα τρανσουμανιστικό μέλλον -- κι ας μην το λένε με τέτοια λόγια (ίσως και να μην ξέρουν τι είναι τελικά αυτό που ευαγγελίζεται ο κ. Σβαμπ και η παρέα του). Δεν νομίζετε, λοιπόν, πως είναι καιρός να μάθετε τι εστί τρανσουμανισμός και πού οδηγεί; Εδώ μπορώ να βοηθήσω. Ο παρακάτω κατάλογος περιλαμβάνει άρθρα μου που εξετάζουν από διάφορες σκοπιές τον τρανσουμανισμό και τον υπέρτατο στόχο του, τον μετάνθρωπο. Έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε διάφορα ψηφιακά μέσα...
Τα έχουμε δοκιμάσει σχεδόν όλα. Πάλι και πάλι, με τις καλύτερες των προθέσεων. Πολιτικές ουτοπίες, φιλόδοξα πολιτικά προγράμματα και μεγάλα projects κοινωνικής μηχανικής, που δυστυχώς όλα κατέληξαν ή όπου να 'ναι καταλήγουν είτε σε απίστευτα μεγα-εγκλήματα είτε σε εξίσου απίστευτα φιάσκα. Από την άλλη πλευρά, οι μεταφυσικές αγωνίες και αναζητήσεις μας οδήγησαν σε τυποποιημένα θρησκευτικά ιερατεία που απλώς σήμερα συντηρούν αποξηραμένες ιδέες. Και πιο πρόσφατα αποθέσαμε πολλές ελπίδες στην τεχνική ιδιοφυϊα του ανθρώπου, που δυστυχώς τελικά μας προσέφερε είτε πολλά παχιά λόγια είτε θανάσιμες απειλές (π.χ. διάσπαση του ατόμου, βιολογικά όπλα, μεταλλαγμένα τρόφιμα, κορονοϊούς κ.ά.) Σας κάνει, λοιπόν, εντύπωση που ο κυνισμός είναι σήμερα η κυρίαρχη τάση; Που το κυνήγι του χρήματος και ο φιλοτομαρισμός έχουν αναδειχτεί σε υπέρτατες κοινωνικές αξίες; Που όπου κι αν γυρίσει η ματιά μας βλέπουμε να ορθώνεται το αδιέξοδο, η απουσία νοήματος, η απογοήτευση;
Δηλαδή, δεν υπάρχει πουθενά έξοδος; Έχουν όλα τελειώσει; Ναι, έχουν τελειώσει όλα τα μεγάλα πολιτικά, θρησκευτικά και τεχνικά προγράμματα μαζικής κλίμακας και όλες οι συλλογικές λυτρωτικές αφηγήσεις, όλες οι έξωθεν "από μηχανής" σωτηρίες. Και μαζί τους η άνευ όρων παράδοση της ατομικότητας και της συνείδησής μας σε πάνσοφες υπερατομικές οντότητες (κόμματα, ιερατεία, τεχνοκρατίες) που σκέφτονται για λογαριασμό μας και αποφασίζουν για μας. Αυτό που ξημερώνει είναι το μόνο που δεν δοκιμάσαμε ώς τώρα, η μοναδική επανάσταση που δεν τολμήσαμε ακόμα:
Βλέπεις ότι η ομορφιά της πρότασής μου είναι
Πως δεν χρειάζεται να περιμένεις τη γενική επανάσταση.
Σου προσφέρω την επανάσταση του ενός ανθρώπου,
Τη μόνη επανάσταση που έρχεται.
~ Robert Frost, Build Soil
Δεν θα εξετάσω εδώ το πώς και το γιατί, αλλά βρεθήκαμε να κατοικούμε σε ένα παράδεισο, τον πλανήτη Γη, έναν αληθινό Κήπο της Εδέμ. Ο μύθος του Αδάμ και της Εύας συμπυκνώνει, και συσκοτίζει συνάμα, την ιστορία των αρχαϊκών τροφοσυλλεκτών που κάποτε περιέτρεχαν τα δάση και τις πεδιάδες της Γης σε μια δυναμική και γόνιμη συνύπαρξη με όλα τα άλλα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Ήταν η αρχική εποχή, η Εποχή του Χρυσού, η ινδουιστική Σατιά Γιούγκα, πριν αρχίσει η κατηφορική πορεία, όταν ο κόσμος μας βρισκόταν ακόμα σε ισορροπία, υπέροχος στην αρχική τελειότητα του σχεδιασμού του. Βαθιά μέσα στον καθένα μας είναι χτισμένη η ανάμνηση αυτού του αρχέγονου περιβάλλοντος, η "νοσταλγία του παραδείσου", κατά τον Mircea Eliade, η ανεξήγητη αλλά παντοτεινά παρούσα έλξη μας από πράγματα αισθητικά, αμόλυντα, καταπράσινα, δροσερά, γαλήνια. Πόσες φορές δεν σταθήκαμε μέσα σ' ένα δάσος, σε μια κατάφυτη κοιλάδα, σ' έναν κλειστό όρμο, και αιστανθήκαμε τη ζωή γύρω μας να ανασαίνει γαλήνια ή νιώσαμε κρυφές παρουσίες πίσω από άηχα γέλια και τραγούδια (να ήταν τάχα Δρυάδες και Αμαδρυάδες ή νύμφες των νερών;) Τώρα που το δικό μου ταξίδι στην παραδείσια Γη πλησιάζει στο τέλος του, ξέρω με βεβαιότητα πλέον πως η μοίρα του καθενός μας είναι ένας μικρός παράδεισος εδώ στον πλανήτη Γη, ξέρω πως δεν μας αξίζει κάτι λιγότερο. Όσο κι αν τα κάναμε θάλασσα μέχρι τώρα.
Ο παράδεισος, όπως γράφει παρακάτω ο Hollis, ένας άνθρωπος που τόλμησε να χτίσει ένα μικρό παράδεισο στα βουνά της Βόρειας Καρολίνας (ΗΠΑ), είναι σήμερα ένας κήπος. Δεν μπορεί να είναι πια ολόκληρη η Γη, καθώς ο πλανήτης βρίσκεται υπό την κατοχή ενός στυγνού λογιστικού ορθολογισμού και μιας οξείας ψυχοπάθειας που "βλέπει" άπειρη ανάπτυξη σε έναν πεπερασμένο πλανήτη. Αλλά ένας μικρός κηπο-παράδεισος κάθε φορά είναι μια νίκη.
Η επανάσταση του ενός ανθρώπου (η μόνη επανάσταση που μπορούμε πια να κάνουμε) δεν είναι ένα πολιτικό κίνημα. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι μια εσωτερική υπαρξιακή εξέγερση, ο σπόρος ενός νέου πολιτισμού που επαναφέρει τα πράγματα της γης στην αρχική τους θέση και ισορροπία. Αμφισβητεί και ανατρέπει το μέγα ψεύδος του δυτικού εργαλειακού ορθολογισμού και τις ψευδο-ηθικές θέσεις του, όπως εκφράζονται από τη βασική "εντολή" της Αγίας Γραφής: "Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την Γην". Ή τις ανάλογες υποδείξεις των άλλων μονοθεϊστικών θρησκειών.
Είναι σήμερα φανερό πλέον ότι όλα τα τιτάνια projects ποδηγέτησης του ανθρώπου (πολιτικά, θρησκευτικά, τεχνολογικά) υποκινήθηκαν από τη "νοσταλγία του παραδείσου" ή, σωστότερα, έχτισαν πάνω σ' αυτό το θεμελιακό ένστικτο. Η δύναμή τους πήγαζε από την επιδέξια διαστρέβλωση της "νοσταλγίας του παραδείσου". Γράφει σχετικά ο Stanley Diamond στο βιβλίο του In Search of the Primitive: A Critique of Civilization (Αναζητώντας το πρωτόγονο: Μια κριτική του πολιτισμού):
"Ο πολιτισμός πηγάζει από την κατάκτηση στο εξωτερικό και την καταστολή στο εσωτερικό. Το καθένα απ' αυτά αντανακλά το άλλο… οι πολιτικά «ασθενέστεροι» λαοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ενιαίο σύνολο εναλλακτικών... Αυτό το ιστορικό γεγονός (η κατάκτηση) αντικατοπτρίζεται στη συνέχεια ως νόμος της ανάπτυξης. Καθώς ο πολιτισμός επιταχύνεται, οι υποστηρικτές του προβάλλουν το ιστορικό τους παρόν ως το προοδευτικό πεπρωμένο ολόκληρης της ανθρώπινης ράτσας…
"Ανεξάρτητα από το πόσο μακριά είμαστε σε χρόνο και χώρο, από το Teotihuacan μέχρι το Angkor Vat, η ιστορία είναι πάντα η ίδια… η ιστορία του πολιτισμού δεν επαναλαμβάνεται ως φάρσα… αλλά ως τραγωδία. Στη σκιά αυτής της τραγωδίας, τα επιτεύγματα του πολιτισμού αποκτούν τις σωστές διαστάσεις τους: Προορίζονταν για τη χρήση και την ευχαρίστηση των πολύ λίγων σε βάρος της ικανότητας και της εργασίας των πολλών…"
Οι κηπουροί του παραδείσου ξέρουν πια ώς τα κατάβαθα της ψυχής τους ότι κάθε "δώρο" του παρόντος πολιτισμού και της χρηματικής οικονομίας είναι εξ υπαρχής δηλητηριασμένο. Μακάρι να το γνώριζα κι εγώ τότε, πριν πενήντα χρόνια, όταν ξεκινούσα μια ατυχή αγροτική επιχείρηση (όχι ένα κήπο του παραδείσου, όπως θα 'πρεπε) με όλους τους κανόνες της "πολιτισμένης" οικονομίας: Concept, μελέτη βιωσιμότητας, δάνεια, ασφαλίσεις, πλάνο μάρκετινγκ κ.ο.κ. Ακόμα και σήμερα δεν μπορώ να συγχωρέσω τον εαυτό μου που άφησα τους λογιστάδες και τον "κοινό νου" να με πείσουν. Σύντομα, ελπίζω, θα μπορέσω να παραθέσω ένα χρονικό του πώς έστησε ο Joe Hollis τον παράδεισό του, τον "Ορεινό κήπο" του στη Βόρεια Καρολίνα, χωρίς τα δικά μου λάθη, χωρίς δηλαδή παραχωρήσεις στην οικονομική λογική του βιομηχανισμού.
Το παρακάτω άρθρο του Hollis πρέπει να διαβαστεί μαζί με το Υπάρχει και ο Απλός Τρόπος του Ted Trainer. Και τα δύο περιγράφουν έναν καινούργιο και απάτητο δρόμο για την αληθινή πατρίδα του ανθρώπου, τον Παράδεισο. Χωρίς μεσάζοντες αυτή τη φορά.>>>
Χρονιάρες μέρες που είναι, είπα να κάνω ένα δωράκι στους αναγνώστες μου. Και τι πιο γιορτινό και αισιόδοξο από το κλασικό βιβλίο Μια γεωργική διαθήκη του sir Albert Howard. Πρόκειται για το ιδρυτικό κείμενο της σύγχρονης οργανικής (βιολογικής) γεωργίας, γραμμένο από τον άνθρωπο που θεωρείται ο θεμελιωτής του βιολογικού κινήματος. Ο αγρότης-ποιητής Wendell Berry γράφει γι' αυτό το βιβλίο και τον συγγραφέα του:
"Το έργο του Χάουαρντ στηρίζεται στην παραδοχή ότι η καλή γεωργική πρακτική βασίζεται στην παρατήρηση και τη χρήση φυσικών διεργασιών. Οι ανακαλύψεις και οι μέθοδοι του Χάουαρντ και οι επιπτώσεις τους δίνονται λεπτομερώς στο An Agricultural Testament (Μια γεωργική διαθήκη). Είναι τεράστιας χρησιμότητας για τους κηπουρούς και τους αγρότες και για οποιονδήποτε άλλον που μπορεί να ενδιαφέρεται για την ιστορία και τα προβλήματα της χρήσης γης. Αλλά εκτός από την πρακτική αξία του, το βιβλίο του Χάουαρντ είναι πολύτιμο και λόγω της ικανότητας του συγγραφέα να τοποθετεί τα γεγονότα και τις γνώσεις του μέσα στις ιστορικές προοπτικές. Αυτό το βιβλίο είναι μια κριτική των πολιτισμών, κρίνοντάς τους όχι από τα τεχνουργήματα και τις νίκες τους αλλά από την απάντησή τους στο 'ιερό καθήκον να παραδίδουν στην επόμενη γενιά ακέρια την κληρονομιά μιας εύφορης γης'."
Έχω αρχίσει να μεταφράζω αυτό το βιβλίο (γράφτηκε το 1940, τη χρονιά που γεννήθηκα) και αποφάσισα να δημοσιεύω τα κεφάλαιά του όπως ολοκληρώνονται στα ελληνικά -- πιστεύω, ένα κεφάλαιο κάθε εβδομάδα. Όταν με το καλό ολοκληρωθεί ολόκληρο το βιβλίο, θα το δημοσιεύσω σε μορφή pdf, ίσως και epub (ηλεκτρονικό βιβλίο), ώστε να μπορείτε να το κατεβάσετε στον υπολογιστή σας. Στο μεταξύ, μπορείτε να διαβάζετε τα κεφάλαια εδώ όπως θα δημοσιεύονται. Και κάτι ακόμα: Ομολογώ πως δεν γνωρίζω αν υπάρχει άλλη ελληνική μετάφραση αυτού του πολύτιμου βιβλίου. Αν υπάρχει, κακό πάντως δεν κάνει μια ακόμη.
Η Πράσινη Επανάσταση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν στην πραγματικότητα η εφαρμογή του πετρελαίου (μηχανοκίνηση) και του φυσικού αερίου (λιπάσματα) στο χωράφι. Αναμφισβήτητα ήταν μια μεγάλη επιτυχία του βιομηχανισμού. Πολλαπλασίασε την παγκόσμια πρωτογενή παραγωγή και επέτρεψε μια τεχνολογική έκρηξη στον αγροτικό τομέα. Στις δεκαετίες όμως που μεσολάβησαν από τότε άρχισαν να γίνονται φανερές οι αρνητικές συνέπειες από τη μηχανοποίηση, τα χημικά λιπάσματα, τις μονοκαλλιέργειες, τα μονοπώλια σπόρων και φυτοφαρμάκων και τις επιπτώσεις τους στην αειφορία της γης Η γεωργία που προέκυψε από την Πράσινη Επανάσταση αποδεικνύεται μη βιώσιμη. Αν προσθέσουμε και την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, αέριο) και τις διαγραφόμενες συνεχείς ελλείψεις τους από εδώ και πέρα, το μέλλον της συμβατικής γεωργίας δεν φαίνεται αίσιο.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει να γιγαντώνεται ένα αντι-σύστημα πρωτογενούς παραγωγής τροφίμων που αφενός αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα της βιομηχανικής μεθοδολογίας στη γεωργία αφετέρου επισημαίνει και αποκαλύπτει τις καταστρεπτικές επιδόσεις της στο περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία -- ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να διαμορφώσει και να επιβάλει μια αληθινά βιώσιμη γεωργία. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των μεθοδολογιών αντισυμβατικής γεωργίας είναι η επιδίωξη βιωσιμότητας. Και βιώσιμο σύστημα τροφίμων είναι αυτό που δεν απαιτεί χημικά, που εξοικονομεί ενέργεια και νερό, που δίνει έμφαση στην τοπική παραγωγή, που μειώνει τις εισροές και χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά τους τοπικούς πόρους, που εκτιμά τη βιοποικιλότητα και την οικολογία και λειτουργεί εντός των παγκόσμιων περιορισμών των φυσικών μας πόρων.>>>
Τα λαχανικά, όπως και όλα τα άλλα φυτά, χρειάζονται διάφορα θρεπτικά στοιχεία για την ανάπτυξη και την παραγωγικότητά τους. Τέτοια φυτικά θρεπτικά στοιχεία είναι ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο, που εξασφαλίζονται από την ατμόσφαιρα και το νερό, και το άζωτο, ο φωσφόρος, το κάλιο, το ασβέστιο, το μαγνήσιο και το θείο, που εξασφαλίζονται από τα ανόργανα συστατικά του χώματος. Όλα αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιούνται από τα φυτά σε σχετικά μεγάλες ποσότητες και ονομάζονται μακροθρεπτικά στοιχεία. Τα μικροθρεπτικά στοιχεία ή ιχνοστοιχεία χρησιμοποιούνται σε μικρές ποσότητες και περιλαμβάνουν το βόριο, το χλώριο, τον χαλκό, τον σίδηρο, το μαγγάνιο, το μολυβδαίνιο και τον ψευδάργυρο.
Υπάρχουν τρεις τρόποι να αντιμετωπίσει κανείς τη διαρκώς επιδεινούμενη επισιτιστική και ενεργειακή κρίση που βιώνουμε: Πρώτον, σε ατομικό επίπεδο να αναζητήσει πρακτικούς τρόπους που θα επιτρέψουν / εξασφαλίσουν την ατομική και οικογενειακή του επιβίωση. Δεύτερον, σε ατομικό πάλι επίπεδο να διερευνήσει τα αίτια της παρούσας κρίσης ελπίζοντας πως αυτή η γνώση θα βελτιώσει σημαντικά την προσωπική του στρατηγική μέσα στη βλοσυρή πραγματικότητα που αναδύεται. Και τρίτον, εγκαταλείποντας πια το ατομικό επίπεδο να εξετάσει αν υπάρχουν συλλογικές λύσεις, δηλαδή κοινωνικές και πολιτικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να περισώσουν ό,τι μπορούν ή και να ξαναχτίσουν τον απειλούμενο κόσμο μας.
Στα Πράγματα της γης προσπαθώ να παρουσιάσω υλικό που διευκολύνει και τις τρεις αυτές προσεγγίσεις. Σήμερα, παρουσιάζω ένα κείμενο ενός πολύ ενδιαφέροντος Αυστραλού στοχαστή και ακτιβιστή, του Ted Trainer, που θέτει το όλο ζήτημα της κρίσης σε ένα οικείο, ξεκάθαρο και κατανοητό πολιτικό πλαίσιο και εισηγείται μια εξίσου ξεκάθαρη και κατανοητή (αν και απαράδεκτη προς το παρόν από τους πολλούς) πολιτική λύση, τον Απλό Τρόπο. Ο Trainer δεν μασσάει τα λόγια του. Μια βιώσιμη παγκόσμια τάξη, μας λέει, δεν είναι δυνατή αν δεν μειώσουμε αποφασιστικά την παραγωγή και την κατανάλωση και αν δεν υιοθετήσουμε φειδωλούς τρόπους ζωής μέσα σε ένα οικονομικό σύστημα σταθερής κατάστασης. Η αιτία των σημερινών μας δεινών και του διαγραφόμενου δυστοπικού μας μέλλοντος είναι μία, σαφής, συγκεκριμένη και ολοφάνερη: Η βιομηχανική-καταναλωτική κοινωνία με την εμμονική δέσμευσή της στη συνεχή άνοδο του "βιοτικού επιπέδου", στη λεηλασία των μη ανανεώσιμων, και συνεχώς μειούμενων, πόρων της Γης, στον τερατώδη συγκεντρωτισμό της οικονομίας και του κράτους και στους άδικους και καταστρεπτικούς "κανόνες της αγοράς". Και η λύση που προτείνει είναι ο Απλός Τρόπος: Μικρές, τοπικές, αυτάρκεις οικονομίες στο επίπεδο γειτονιάς, προαστίου, κωμόπολης και χωριού, με ενεργό συμμετοχή όλων στις διαχειριστικές και πολιτικές αποφάσεις, με ολόψυχη υιοθέτηση ενός φειδωλού τρόπου ζωής, που δεν θα έχει καμιά ομοιότητα με τη σημερινή κατασπατάληση πολύτιμων και αναντικατάστατων πόρων, και με συστηματική καλλιέργεια πολιτιστικών αξιών και αγαθών.
Ο Trainer τολμά να ονειρεύεται και με ενθουσιασμό περιγράφει καθημερινές λεπτομέρειες του Απλού Τρόπου, ουσιαστικά ενός οικο-αναρχικού οράματος μικρών αυτόνομων κοινοτήτων που συνθέτουν την εργασία, την ψυχαγωγία, την πολιτική, τη δημιουργικότητα και την τέχνη σε μια πλούσια, ζωντανή και σφύζουσα καθημερινότητα που σέβεται απόλυτα το περιβάλλον και όπου αξίζει να ζει κανείς. Αλλά δεν έχει αυταπάτες. Γνωρίζει πολύ καλά ότι η αντίσταση στον Απλό Τρόπο ουσιαστικά βρίσκεται στην κοσμοθεώρηση των πολλών: "Ο κύριος στόχος, η κύρια ομάδα προβλημάτων, το βασικό εμπόδιο στην πρόοδο, δεν είναι οι πολυεθνικές ή η καπιταλιστική τάξη. Όλοι αυτοί έχουν τη δύναμή τους επειδή οι άνθρωποι τους επιτρέπουν να την έχουν. Το βασικό πρόβλημα και το κλειδί για τη μετάβαση, είναι οι άνθρωποι γενικά. Αν μπορέσουν να δουν το Απλό Τρόπο ως προτιμότερο, η καταναλωτική-καπιταλιστική κοινωνία θα εγκαταλειφθεί γρήγορα". Χωρίς αμφιβολία, η αναπόφευκτη επιδείνωση της επισιτιστικής και ενεργειακής κρίσης που βιώνουμε θα ταρακουνήσει πολλούς ανθρώπους και ο Απλός Τρόπος του Trainer θα έχει την ευκαιρία να δοκιμαστεί σαν πρότυπο ενός νέου κοινωνικού "παραδείγματος".
Μέσα στην πνευματική ξηρασία και τα πνιγηρά αδιέξοδα της Ευρώπης και της Αμερικής τις τελευταίες δεκαετίες είναι εντυπωσιακό ότι η πολιτική Ουτοπία και η πίστη στο αύριο του ανθρώπου δείχνει να ξαναγεννιέται στη μακρινή και "επαρχιώτικη" μέχρι πρότινος Αυστραλία. Εκτός από τον Ted Trainer και τον Απλό Τρόπο του, είναι αρκετοί οι Αυστραλοί στοχαστές που έχουν κάτι να προσθέσουν στην αναζήτηση ενός νέου "παραδείγματος". Κορυφαίοι ανάμεσα σ' αυτούς οι πρωτοπόροι της Περμακουλτούρας, Bill Mollison και David Holmgren.>>>
Τα καταστήματα ειδών κήπου είναι γεμάτα εργαλεία κηπουρικής, πολλά από τα οποία είναι πολύ εξειδικευμένα, μερικά είναι πολύ χρήσιμα, άλλα είναι ωραία αλλά όχι απαραίτητα και μερικά είναι απλώς τρυκ μάρκετινγκ. Ο εξοπλισμός κηπουρικής που χρειάζεστε εξαρτάται από το μέγεθος του κήπου σας, την ηλικία και τη δύναμή σας και αν θέλετε να ολοκληρώσετε τη δουλειά βιαστικά ή αν προτιμάτε να αφιερώσετε χρόνο. Ο βασικός εξοπλισμός που χρειάζονται οι περισσότεροι κηπουροί περιλαμβάνει το φτυάρι, την τσάπα, το σκαλιστήρι, την τσουγκράνα, το φτυαράκι και εργαλεία κλαδέματος. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από στυλ για το καθένα και η επιλογή εξαρτάται από τις προσωπικές προτιμήσεις και το εύρος των τιμών.>>>
Τα κουνέλια είναι ένα είδος με πολλές χαρακτηριστικές ποικιλίες, που έχουν αναπτυχθεί από γενιές εκτροφέων με συγκεκριμένους στόχους: Για κρέας, για γούνα, για μαλλί, για συντροφιά. Όταν μια ποικιλία σταθεροποιείται, τότε μπορεί να αναγνωριστεί από τους επίσημους φορείς των εκτροφέων μέσα από τυπικές διαδικασίες. Σ' αυτό το άρθρο θα βρείτε ένα κατάλογο των σημαντικότερων ποικιλιών κουνελιών που αναγνωρίζονται από τις ενώσεις Αμερικανών και Βρετανών εκτροφέων.>>>
Η ανάγκη παραγωγής τροφίμων μέσα στις ελληνικές πόλεις πολύ σύντομα θα γίνει επιτακτική. Αυτό δεν αποτελεί κάποιο οικολογικό όνειρο, αλλά μια άμεση ανάγκη και ένα εργαλείο για να επιβιώσουν πολλές οικογένειες στον επερχόμενο οικονομικό και επισιτιστικό Αρμαγεδδώνα. Πού, όμως, μπορεί να γίνει γεωργική παραγωγή μέσα στις πόλεις; Τα κατάλληλα άδεια οικόπεδα είναι απειροελάχιστα, ενώ η αξιοποίησή τους για καλλιέργεια απαιτεί δαπάνες για βασικές υποδομές -- π.χ. υδροδότηση και περίφραξη. Σε μια πρώτη ματιά, οι συνθήκες φαίνονται απαγορευτικές για την αστική γεωργία, ιδιαίτερα στις κεντρικές περιοχές των ελληνικών πόλεων. Και όμως. Οι πόλεις μας διαθέτουν άφθονους χώρους για αστική γεωργία. Ίσως όχι για μεγάλες μονάδες (αυτές εκ των πραγμάτων θα αναπτυχθούν στην περιφέρεια των πόλεων, όπως γινόταν παλιά -- περιαστική γεωργία), αλλά για μικρούς κήπους ικανούς να τροφοδοτούν μία ή περισσότερες οικογένειες. Και οι χώροι αυτοί δεν είναι άλλοι από τα πιο ηλιόλουστα και φωτεινά (άρα και καταλληλότερα για καλλιέργεια τροφίμων) σημεία των αστικών ιδιοκτησιών: Τις ταράτσες μονοκατοικιών και πολυκατοικιών. Και η δαπάνη για την ανάπτυξη τέτοιων ταρατσόκηπων είναι πολύ μικρή: Παροχή νερού υπάρχει, ασφάλεια υπάρχει (είναι ψηλά), λίγο χώμα θα χρειαστεί σε γλάστρες, ζαρντινιέρες ή σε πλαστικές σακούλες και ο κήπος είναι έτοιμος να ξεκινήσει. >>>
Πολλοί έχουμε βρεθεί μέσα σε ένα δάσος και έχουμε πιάσει το μαλακό και παχύ στρώμα σκούρων φύλλων σε αποσύνθεση. Η γλυκιά, γήινη μυρωδιά τους είναι αξέχαστη και ευχάριστη. Καθώς τα φθινοπωρινά φύλλα πέφτουν, εκατοντάδες διαφορετικά πλάσματα όπως σαρανταποδαρούσες, γαιωσκώληκες, ακάρεα και πολλά άλλα περιμένουν να μασήσουν, να κόψουν, να τρίψουν και να χωνέψουν τα πεσμένα φύλλα. Τα έντομα αυτά αποβάλλουν μια οργανική ουσία που αποτελεί το φαγητό για μικροοργανισμούς όπως βακτηρίδια, μύκητες και άλλα πλάσματα που είναι οι αποδομητές της φύσης. Το κομπόστ είναι η μίμηση αυτής της της φυσικής διαδικασίας στον κήπο ή την καλλιέργειά σας με ένα πιο γρήγορο τρόπο. Θα πρέπει να δώσετε στους αποδομητές πολύ άνθρακα και άζωτο (από οργανικές πηγές) και πολύ νερό και αέρα. Υπάρχουν πολλές πηγές άνθρακα και αζώτου καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το κομπόστ είναι σχετικά σταθερό, αλλά συνεχίζει να αλλάζει όταν το αναμείξουμε με χώμα. Το ενσωματώνουμε στο χώμα για να βοηθήσουμε στην αναπλήρωση του χούμου που χάθηκε λόγω της καλλιέργειας και άλλων δραστηριοτήτων. Ο χούμος είναι απαραίτητος για τη ζωή πάνω στη Γη, ακριβώς όπως ο αέρας, και αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα μεταφοράς τροφής μέσα στο έδαφος! >>>
Το κλασικό αυτό κείμενο για το οργανικό κίνημα είναι μια ομιλία της αείμνηστης λαίδης Eve Balfour σε ένα συνέδριο της IFOAM (Διεθνής Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας) στην Ελβετία το 1977. Η Evelyn Barbara Balfour (1898 - 1990) ήταν μια Αγγλίδα γεωπόνος, καλλιεργήτρια και πρωτοπόρος της βιολογικής γεωργίας και μια από τους θεμελιωτές του οργανικού κινήματος. Αν και μέλος της αγγλικής αριστοκρατίας, αποφάσισε από την ηλικία των 12 ετών να γίνει γεωργός. Το 1919, μαζί με την αδελφή της Mary αγόρασαν το αγρόκτημα New Bells στο Haughley Greens του Suffolk. Το αγρόκτημα αυτό έμελλε να μείνει στην ιστορία της σύγχρονης γεωργίας, καθώς εκεί η Balfour ξεκίνησε το 1939 το περίφημο Πείραμα του Χώλεϋ, όπου για πρώτη φορά έγινε, σε δύο διπλανά αγροτεμάχια, η μακροπρόθεσμη επιστημονική σύγκριση της βιολογικής γεωργίας με την βασισμένη στα χημικά γεωργία. Το Πείραμα του Χώλεϋ ήταν ένα αποφασιστικό βήμα στην ανάπτυξη και εξάπλωση του οργανικού κινήματος για μια βιώσιμη γεωργία. Το 1943, ο εκδοτικός οίκος Faber & Faber εξέδωσε το βιβλίο της Balfour The Living Soil (Το ζωντανό χώμα), που βασιζόταν στα συμπεράσματα από τα πρώτα χρόνια του Πειράματος του Χώλεϋ. Το βιβλίο επανεξεδόθη πολλές φορές και έγινε ένα από τα ιδρυτικά κείμενα του αναδυόμενου κινήματος της βιολογικής γεωργίας. Το κείμενο της λαίδης Μπάλφουρ που δημοσιεύω σήμερα αναλύει εκτενώς το Πείραμα του Χώλεϋ και μάλιστα πολλά χρόνια αργότερα, όταν το πείραμα είχε ολοκληρωθεί και τα υπέρ της βιολογικής γεωργίας συμπεράσματα ήταν απολύτως σαφή και αδιαμφισβήτητα πλέον. >>>
Οι κοινοτικοί κήποι είναι ένας παλιός θεσμός σε πολλές πόλεις του κόσμου. Αν και στη χώρα μας είχαν μέχρι τώρα αγνοηθεί, η ενεργειακή / επισιτιστική κρίση στην οποία βουλιάζουμε όλο και βαθύτερα αρχίζει να κάνει ελκυστική μια τέτοια λύση σε πολλούς Έλληνες που αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν επισιτιστικά προβλήματα. Ο σκοπός ενός κοινοτικού κήπου δεν είναι η εμπορική εκμετάλλευση της γης και της εργασίας, αλλά η παραγωγή συμπληρωματικών τροφίμων για το σπίτι και η καλλιέργεια του πνεύματος συνεργασίας σε μια γειτονιά – πράγματα που όσο περνά ο καιρός αρχίζουν να αποκτούν κρίσιμη σημασία για όλους μας. Παλαιότερα, για πολλούς η κηπουρική ήταν η άσκηση ενός δημιουργικού χόμπυ, αλλά υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες παίρνει μάλλον τον χαρακτήρα επείγουσας ανάγκης παρά ψυχαγωγίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων των μεγαλουπόλεων διαμένει σε διαμερίσματα πολυκατοικιών, οπότε μόνο μέσα από μια ομαδική προσπάθεια μπορεί να έχει πρόσβαση σε καλλιεργήσιμη γη. Από την άλλη πλευρά, με την ομαδική καλλιέργεια τα έξοδα μοιράζονται, όπως μοιράζεται και η καλλιεργητική τεχνογνωσία – πράγμα κρίσιμο για πολλούς κατοίκους πόλεων, ιδίως τους πρωτάρηδες κηπουρούς. >>>
Χωρίς αμφιβολία, δεν υπάρχει άλλος τρόπος συντήρησης των τροφίμων πιο γρήγορος, πιο πρακτικός, πιο βολικός από την ψύξη και την κατάψυξη. Απ' το ψυγείο του σούπερμαρκετ κατευθείαν στο ψυγείο μας... και τελειώσαμε. Και μας φαίνεται αδιανόητο να συντηρήσουμε τα καθημερινά τρόφιμά μας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Μόνο που υπάρχει ένα μικρό ζητηματάκι: Τα ψυγεία και οι καταψύκτες καταναλώνουν ηλεκτρικό ρεύμα. Αδιάκοπα. Από το ένα πρωί μέχρι το επόμενο πρωί. Και τώρα που στον ορίζοντα αχνοφαίνονται οι επερχόμενες διακοπές ρεύματος (blackout), πόσο ασφαλής και πρακτική θα είναι αυτή η προσφιλής μας μέθοδος συντήρησης; Άσε πια και το ζήτημα του κόστους, καθώς η τιμή της κιλοβατώρας έχει ήδη φτάσει σε πρωτοφανή ύψη με άγνωστες συνέπειες για το μέλλον αυτής της μεθόδου συντήρησης. Τα τελευταία πενήντα χρόνια η ελληνική οικογένεια, και όχι μόνο η ελληνική, ξέχασε όλες τις παλιές της τέχνες της συντήρησης τροφίμων, που επί χιλιάδες χρόνια αποτελούσαν τον μηχανισμό της επισιτιστικής της ασφάλειας. Τα τρόφιμα σε βάζα, τα αποξηραμένα φρούτα και λαχανικά, τα αλίπαστα, τα τουρσιά, το αλεύρι στο κελάρι, τα ζυμωτικά προϊόντα κ.ά. ήταν η εγγύηση πως θα υπήρχε φαγητό στο τραπέζι τους δύσκολους χειμώνες και τις περιόδους πολέμων και οικονομικών κρίσεων. Μέσα στην ψευδή αίσθηση ασφάλειας που δημιούργησε ο καταναλωτισμός όλα αυτά ξεχάστηκαν κι έγιναν χόμπυ για λίγους. Τα ξαναθυμίζω σήμερα μ' αυτή τη σύντομη ιστορία της συντήρησης τροφίμων γιατί, ποιός ξέρει, ίσως μας ξαναχρειαστούν σύντομα. >>>
Από τη δεκαετία του ’70 το κίνημα της αστικής γεωργίας αποκτά συνεχώς ορμή και τείνει σε πολλές περιπτώσεις να συμβάλει αποφασιστικά στη διατροφή των ανθρώπων στις πόλεις. Στην πραγματικότητα, όμως, η αστική γεωργία είναι κάτι αρχαίο. Παραμερίστηκε από την ανάπτυξη της βιομηχανικής γεωργίας και την εξειδίκευση των πόλεων στη βιομηχανική παραγωγή και τις υπηρεσίες. Οι αντιλήψεις άλλαξαν με τη νέα οικονομική πραγματικότητα και οι αστικοί λαχανόκηποι εξαφανίστηκαν. Τη δεκαετία του ’70 τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν και οι αστικοί λαχανόκηποι άρχισαν να εμφανίζονται πάλι σε πολλές πόλεις του αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου. Χονδρικά, ο αριθμός των ατόμων που ασχολούνται συστηματικά με την αστική γεωργία σήμερα ξεπερνά τα 800 εκατομμύρια άτομα. Υπολογίζεται ότι το 15–20% των τροφίμων παγκοσμίως παράγεται σε αστικές περιοχές. Σε μερικές από τις πόλεις του αναπτυσσόμενου κόσμου, το ένα τρίτο με ένα πέμπτο των οικογενειών ασχολούνται με την αστική γεωργία και αρκετές από αυτές δεν έχουν άλλες πηγές τροφίμων ή εισοδήματος. >>>
Ένα κλασικό κείμενο της γεωργικής φιλολογίας. Πρόκειται για την προσωπική αναφορά του δρ Λόουντερμιλκ, βοηθού διευθυντή τότε της Υπηρεσίας Προστασίας του Εδάφους των ΗΠΑ, για μια διεθνή έρευνα που έκανε το 1938 και το 1939 για τη δειάβρωση των εδαφών. Παρά τις αλλαγές στα ονόματα των χωρών, στα πολιτικά σύνορα και στην τεχνολογία προστασίας του εδάφους, η αναφορά αυτή εξακολουθεί και σήμερα να έχει σημασία για όλους τους λαούς που ενδιαφέρονται για τη διατήρηση και τη βελτίωση της γεωργικής παραγωγής τους. Ο δρ Λόουντερμιλκ μελέτησε επιτόπου το ιστορικό της γεωργίας σε χώρες όπου η γη ήταν υπό καλλιέργεια για εκατοντάδες, ακόμη και χιλιάδες χρόνια. Η άμεση αποστολή του ήταν να ανακαλύψει εάν η εμπειρία αυτών των παλαιότερων πολιτισμών θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίλυση των σοβαρών προβλημάτων διάβρωσης του εδάφους και χρήσης της γης στις Ηνωμένες Πολιτείες, που πάλευαν τότε να επιδιορθώσουντη βαθιά διάβρωση του Dust Bowl και του αμερικανικού Νότου. Στο ταξίδι του ανακάλυψε ότι η διάβρωση του εδάφους, η αποψίλωση των δασών, η υπερβόσκηση, η παραμέληση και οι συγκρούσεις μεταξύ γεωργών και βοσκών έχουν συμβάλειαποφασιστικά στην παρακμή αυτοκρατοριών και στην εξάλειψη ολόκληρων πολιτισμών. Ταυτόχρονα, έμαθε ότι η προσεκτική διαχείριση των πόρων της γης μέσω αναβαθμίδων (πεζούλες), αμειψισποράς (εναλλαγής καλλιεργειών) και άλλων μέτρων προστασίας του εδάφους επέτρεψε σε άλλες κοινωνίες να ακμάσουν για αιώνες. >>>
Θα θέλατε να βάλετε λίγες χήνες, αλλά δεν ξέρετε από πού να αρχίσετε. Ας αρχίσουμε λοιπόν από τα πολύ βασικά για τις χήνες: Πρώτο, οι χήνες είναι πολύ εύκολες στην εκτροφή. Δεύτερο, μεγαλώνουν πολύ γρήγορα. Τρίτο, δεν χρειάζονται πολύ ακριβή τροφή. Τέταρτο, αντέχουν πολύ στις ασθένειες. Και το πιο σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να δημιουργήσουν οφείλεται στους ιδιοκτήτες τους: Μπορεί να γίνουν πολύ βρώμικες αν τις κλείσετε σε πολύ μικρό χώρο. >>>
Αν η βιολογική γεωργία ήταν μια τομή στις αντιλήψεις μας για την παραγωγή τροφίμων, η περμακουλτούρα μας οδηγεί πολύ πιο μακριά: Στην ανάπτυξη γεωργικών οικοσυστημάτων που προορίζονται να είναι βιώσιμα και αυτάρκη. Και ενώ έχει κάποιες ομοιότητες με τη βιολογική γεωργία, είναι πολύ διαφορετική (και καλύτερη) κατά πολλούς τρόπους. Στην ουσία, η περμακουλτούρα είναι ο σχεδιασμός που βασίζεται στη μίμηση των φυσικών διαδικασιών και των συμβιωτικών σχέσεων των ειδών κάθε συγκεκριμένου παραγωγικού περιβάλλοντος. Η ολιστική προσέγγισή της δίνει μια μεγάλη υπόσχεση για μια πραγματικά βιώσιμη και αειφόρο γεωργία που προορίζεται να υποστηρίξει τις μελλοντικές γενιές. Αλλά η περμακουλτούρα δεν είναι απλώς μια γεωργική μεθοδολογία. Η λέξη permaculture αντιπροσωπεύει αυτό που σημαίνει ο όρος: Τη δημιουργία μιας μόνιμης κουλτούρας (permanent culture), ενός νέου και καλύτερου πολιτισμού, που βλέπει τον κόσμο σαν ένα ενιαίο και αλληλένδετο σύνολο που επιτρέπει στα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους να ζουν συμβιωτικά και σε αρμονία με το περιβάλλον. >>>
Όταν αρχίζει κανείς να σκέφτεται να γίνει γεωργός, το πρώτο που πάει ο νους του είναι ένα ιδιόκτητο αγρόκτημα ή μερικά ιδιόκτητα τεμάχια γης που μπορούν να καλλιεργηθούν ως ενιαία γεωργική επιχείρηση. Δεν χωράει αμφιβολία πως όσοι κληρονομούν ή αποκτούν με άλλο τρόπο γεωργική γη (π.χ. προίκα) ξεκινούν από πλεονεκτική θέση. Τί γίνεται όμως με όσους δεν διαθέτουν γη αλλά θέλουν να ξεφύγουν από την παγίδα των μεγαλουπόλεων κι από το φάσμα της ανεργίας και των κλειστών επαγγελματικών οριζόντων; Πώς μπορούν όλοι αυτοί να αποκτήσουν πρόσβαση σε καλλιεργήσιμη γη; Όπως δείχνει αυτό το άρθρο, υπάρχουν πολλοί τρόποι πρόσβασης σε γη. >>>
Καλώς ή κακώς, έζησα αρκετά και είδα όλο τον θρίαμβο, αλλά και την παρακμή του κραταιού μοντερνισμού. Και τώρα που οι ιστορίες για τα μελλούμενα μεγαλεία του, για τη μεγάλη τάχα επανεκκίνησή του που θα φέρει τον μετάνθρωπο επί της γης, για το παραδείσιο πάρκο στο οποίο θα μετατρέψει, λέει, τη Γη για τους λίγους, πλούσιους και ισχυρούς—τώρα που όλες αυτές οι μεταμοντερνίστικες ανοησίες ακούγονται ολοένα και πιο παράφωνες, σας αντιπαραθέτω τις δικές μου ιστορίες για τα περιφρονημένα πράγματα της γης, για φυτά και για ζώα και πώς να τα μεγαλώνετε, για τον ουρανό που αρχίζει από το χώμα κι από τα γήινα και ταπεινά πράγματα. >>>
Πράγματα της γης 